نوار مثانه یا تست یورودینامیک یک ارزیابی کامل از صحت عملکرد ذخیره ادرار و تخلیه ادرار توسط مثانه است .در این تست همچنین عملکرد اسفنکتر ادراری و مجرای ادراری و هماهنگی انها با مثانه بررسی میشود.در این مقاله که توسط دکتر منصوره منصوری متخصص ارولوژی نوشته شده است ، در باره آن دسته از علایم ادراری و بیماریهایی که نیاز به انجام نیاز مثانه دارند و شیوه انجام کار توضیح داده میشود.

سیستم ادراری تحتانی چیست و چگونه کار میکند ؟

سیستم ادراری تحتانی شامل مثانه و مجرای ادراری است . مثانه در لگن قرار گرفته و به ارگانهای مجاور ، عضلات و استخوان لگن اتصال داشته که باعث نگه داشته شدن این عضو در لگن میشود . مجرای ادراری لوله ای عضلانی است که به گردن مثانه متصل بوده و ادرار را به خارج بدن منتقل میکند. اسفنکتر ادراری شامل الیاف عضلانی حلقوی هستند که از محل اتصال مثانه به مجرای ادراری شروع شده و در طول مجرای ادراری تا حدود قسمت میانی مجرا کشیده میشوند.

عملکرد اسفنکتر داخلی در هماهنگی با عضلات دیواره مثانه بسیار مهم است . به نحوی که وقتی مثانه در حال پر شدن با ادرار است باید عضله دیواره مثانه در حالت شل و ریلکس باشد . در همین حال اسفنکتر باید در حالت انقباض و بسته قرار داشته باشد تا هیچ ادراری به بیرون نشت نکند.

مثانه میتواند حدود 400 تا 500 میلی لیتر ادرار را حدود 2 تا 5 ساعت در خود نگه دارد. وقتی مثانه بیشتر پر میشود و به حداکثر گنجایش خود نزدیک میشود با سیگنالهای مغزی انقباض عضله مثانه شروع میشود . همزمان درنتیجه سیگنالهای مغزی هماهنگ اسفنکتر خارجی شل میشود تا ادرار خارج شود.

در واقع 99 درصد اوقات، دستگاه ادراری تحتانی درمرحله ذخیره و کمتر از یک درصد درمرحله تخلیه ادرار صرف میشود. درمرحله ذخیره ادرار یا پر شدن در صورت استحکام اسفنکتر ادراری ، نباید نشت ادرار حین سرفه و عطسه یا افزایش فشار شکمی رخ دهد . همچنین در این مرحله فشار داخل مثانه باید ثابت بوده و انقباضات غیر ارادی در عضله مثانه نباید رخ دهد.

از طرفی در مرحله تخلیه باید قدرت عضلانی کافی در جدار مثانه جهت راندن ادرار به بیرون وجود داشته و اسفنکتر ادراری کاملا شل شده و انسدادی در مسیر خروجی ادرار وجود نداشته باشد .

در صورتیکه عوامل فوق به خوبی نقش خود را ایفا کنند یک سیکل ادراری ( شامل پر شدن و تخلیه شدن ) بدون مشکل به انجام میرسد. در واقع نقش اصلی نوار مثانه ، ارزیابی کامل مراحل فوق و تشخیص دقیق مشکل پیش آمده در عملکرد پرشدن و تخلیه مثانه است.

در چه مواردی انجام نوار مثانه ( تست یورودینامیک) لازم است ؟

موارد اصلی نیاز به انجام نوار مثانه عبارتند از :

مثانه نوروژنیک ( متعاقب آسیب به مراکز کنترل ادراری درمغزیا نخاع ).

مانند سکته مغزی ،تومور مغزی ،ضایعه نخاعی ، قطع نخاع ، بیماری ام اس ، فلج مغزی …

بی اختیاری ادراری حین سرفه و عطسه و زور زدن.

تکرر ادرار شدید ، احساس فوریت شدید برای ادرار کردن.

تاخیر در شروع ادرار ، احساس تخلیه ناکامل ادرار.

 عفونت های ادراری مکرر

شب ادراری اولیه که پس از پانزده سالگی همچنان ادامه دارد و رفع نشده است و شب ادراری ثانویه ( مواردی که در کودکی وجود نداشته و پس از بلوغ شروع شده است ).

در موارد فوق معمولا در صورتیکه علایم ادراری بیمار مداوم و آزار دهنده باشد و به درمان دارویی پاسخ مناسب داده نشود ، بیمار جهت انجام نوار مثانه یا تست یورودینامیک ارجاع داده میشود.

برای انجام نوار مثانه بیمار باید چه آمادگی هایی داشته باشد ؟

جهت آمادگی تست چند روز قبل از انجام نوار مثانه باید آزمایش ادرار انجام شده باشد تا از عدم وجود عفونت اطمینان حاصل شود .اگر بیمار سوند مداوم دارد باید از24 ساعت قبل آنتی بیوتیک مصرف شود . در افرادی که یبوست مزمن دارند توصیه میشود قبل از انجام نوار مثانه به کمک دارو دفع مدفوع انجام شده باشد .  فشار ناشی از پری روده در انجام تست نباید اختلال ایجاد نکند.

اگر بیمار داروهایی شامل اکسی بوتینین ، تولترودین ، سولیفناسین ، تامسولوسین و بتانکول مصرف میکند باید از روز قبل قطع شوند . معمولا یک ساعت قبل از انجام تست یک عدد قرص سیپروفلوکساسین و یک عدد دیگر 12 ساعت پس از انجام تست جهت پیشگیری از عفونت ادراری مصرف میشود.جهت به حداقل رساندن احساس درد میتوان از ژل لیدوکایین موضعی استفاده کرد.

در نوار مثانه ( تست یورودینامیک)  چه مواردی بطور دقیق بررسی میشوند؟

شیوه انجام تست :

برای انجام یک نوار مثانه کامل ابتدا به بیمار توصیه میشود از دو ساعت قبل از انجام تست مایعات فراوان مصرف کند تا احساس ادرار داشته باشد .سپس مرحله اول یعنی اوروفلومتری انجام میشود واز بیمار خواسته میشود در دستگاه اوروفلومتری ادرار کند. در این مرحله حجم ادراردفعی ، سرعت جریان ادرار، و مدت زمان دفع کامل ادرار بررسی میشود .

در مرحله بعد برای انجام سیستومتری، با استفاده از سوند نلاتون بسیار باریک  ادرارباقیمانده در مثانه تخلیه شده و اندازه گیری میشود . سپس یک کاتتر باریک از طریق مجرا وارد مثانه شده و یک کاتتر باریک دیگر وارد مقعد میشود در انتهای این کاتترها سنسور وجود دارد تا فشار مثانه و همزمان روده اندازه گیری شود .

سپس با سرم نرمال سالین گرم تدریجا و به آهستگی مثانه پر میشود ، در طی پر شدن از بیمار راجع به حس پر شدن مثانه سوال میشود واز وی  درخواست میشود در فواصل منظمی سرفه کند .

در مرحله سیستومتری حس پر شدن مثانه ، فشار مثانه ، انقباضات غیر ارادی در مثانه ، قابلیت ظرفیت پذیری مثانه بررسی میشود. همچنین احتمال نشت ادرار همراه با سرفه و عطسه و قدرت و استحکام اسفنکتر ادراری بررسی میشوند. زمانیکه حس پری مثانه به حداکثر رسید تست PFS ( یا اندازه گیری همزمان فشار مثانه و جریان ادرار) انجام میشود .

در مرحله PFS همزمان قدرت انقباضی عضله مثانه جهت دفع ادرار ، فشار مثانه در طی دفع ادرار و سرعت جریان ادرار بررسی میشوند .علاوه بر این هماهنگی اسفنکترادراری برای شل شدن کامل در مرحله دفع ادرار بررسی میشود.در بعضی از بیماران به تشخیص پزشک از مراحل پر شدن و تخلیه مثانه عکس و ویدیو تهیه میشود که به این شیوه ویدیو یورودینامیک میگویند.

نهایتا پس از بررسی تمام یافته ها ، متخصص اورولوژی نوع اختلال عملکردی را تشخیص داده و مراحل درمانی را بر اساس آن برنامه ریزی میکند.

آیا پس از انجام نوار مثانه مراقبت ویژه ای نیاز است ؟

معمولا پس از انجام این تست بیمار مختصری احساس سوزش ادرار دارد که طبیعی است . در طی 24 ساعت اول خودبخود رفع میشود. توصیه میشود بیمار مایعات گرم فراوان بنوشد و یک عدد قرص سیپروفلوکساسین  12 ساعت پس از انجام تست مصرف کند .