بی اختیاری ادراری پس از سکته مغزی عارضه شایعی است . در واقع نیمی از بیمارانی که بعلت سکته مغزی در بیمارستان بستری میشوند توانایی کنترل ادرار را ندارند و یک سوم آنها نیز بی اختیاری مدفوع دارند. برای بسیاری از بیماران از دست دادن کنترل دفع یک نگرانی عمده بوده و به نوعی از دست دادن ارزش واحترام اجتماعی تلقی میشود.

نکته قابل توجه این است که پس ازگذشت یک سال از سکته مغزی ، ناتوانی در کنترل ادرار فقط در 15 درصد افراد باقی میماند . خوشبختانه در 85 درصد بیماران توانایی کنترل بازمیگردد. توانایی کنترل مدفوع عموما زودتر از توانایی کنترل ادرار بازگشت میکند. در این مقاله که توسط دکتر منصوره منصوری متخصص اورولوژی تهیه شده است شما با علل بی اختیاری ادراری پس از سکته مغزی و شیوه های درمانی آن آشنا میشوید .

علل و عوامل موثردر بی اختیاری ادراری پس از سکته مغزی

آسیب مغزی :

اولین و مهمترین علت بی اختیاری ادراری پس از سکته مغزی ، اختلال خونرسانی و انفارکت قسمت هایی از مغز است که مسول مستقیم در هماهنگی بین مراکز کنترل ادرار در مغز و نخاع هستند. سکته مغزی ممکن است بعلل آمبولی عروق مغزی ، انسداد و یا خونریزی رخ دهد که نهایتا منجر به ایسکمی و انفارکت بافت مغز در ناحیه مربوطه میگردد.

ناتوانی حرکتی و ارتباطی :

عامل دیگر موثردر بی اختیاری ادراری متعاقب سکته مغزی ، ناتوانی در حرکت بعلت فلج کامل یا نسبی اندام ها است. طبعا کندی در حرکت منجر به عدم توانایی در رسیدن به موقع به توالت و بی اختیاری ادراری میشود. مشکل دیگر که میتواند همراه با فلج اندامها رخ دهد ناتوانی در تکلم و برقراری ارتباط با اطرافیان و درخواست کمک از آنها جهت رساندن بیمار به توالت است.

یبوست :

اختلال دیگر که در این افراد رخ میدهد و باعث تشدید بی اختیاری ادراری میشود یبوست است . یبوست ممکن است بعلت بی تحرکی متعاقب سکته مغزی ایجاد شود . در بعضی بیماران که دیسفاژی و ناتوانی در بلع و نوشیدن متعاقب سکته رخ داده ، منجر به اختلالات تغذیه ای و کم آبی شدید بدن بیمار و یبوست میگردد.

داروها:

بعضی از داروها مانند دیورتیک ها که عمدتا در درمان فشارخون تجویز میشوند باعث تشدید بی اختیاری میگردند.

عفونت ادراری :

عفونت ادراری که خود بعلت کم تحرکی و کم آبی بدن و بی اختیاری همزمان مدفوعی در بیماران سکته مغزی شایعتر است نیز میتواند منجر به بی اختیاری ادراری موقتی شود.

بیماریهای همراه :

بعضی از افراد که قبل از بروز سکته مغزی مشکلاتی چون بزرگی پروستات در آقایان یا افتادگی مثانه در خانم ها داشته اند .این مشکلات همراه با درجاتی ازاختلال در دفع ادراربدون بی اختیاری بوده است که پس از سکته مغزی اختلال ادراری آنان تشدید شده و منجر به بروز بی اختیاری ادراری استرسی یا فوریتی میگردد.

انواع بی اختیاری ادراری پس از سکته مغزی

اغلب در چند روز اول پس از سکته مغزی ،ابتدا احتباس ادراری رخ میدهد.پس ازرفع احتباس، بی اختیاری ادراری به چند فرم رخ میدهد در درصد بیشتری از بیماران بی اختیاری بصورت ناخوداگاه و در عده ای بصورت بی اختیاری فوریتی است.

بی اختیاری ادراری ناخودآگاه به معنای دفع بدون اگاهی و هوشیاری فرد نسبت به زمان دفع ادراراست و بی اختیاری فوریتی یعنی همراه با درک حس پری مثانه و درک احساس فوریت ادرار ولی عدم توانایی در کنترل آن است.

در عده ای ازبیماران بی اختیاری ادراری عملکردی است. بدین معنا که فردی که دچار سکته مغزی شده بعلت ناتوانی در راه رفتن و یا بیرون اوردن به موقع لباس توانایی کنترل ادرار را ندارد.به ندرت ممکن است بی اختیاری ادراری استرسی به هنگام سرفه وعطسه بعلت ضعف عضلات کف لگن و یا اسفنکتر مجرا ادراری رخ دهد.

مراقبت های اولیه پس از سکته مغزی برای مشکل دفع

در هفته اول سکته مغزی که بیمار در بیمارستان بستری شده است اغلب تا زمانیکه احتباس ادراروجود داشته باشد، بیمار نیاز به تخلیه مثانه بوسیله سوند دارد. پس از انکه حس مثانه بازگشت و بیمار بتواند زمان پر شدن مثانه را اعلام کند  پرستاربه بیمار در زمان های مناسب وسیله ای برای تخلیه ادرار میدهد. در صورتیکه تخلیه مثانه کامل نباشد پرستار با سوند یکبار مصرف باقیمانده ادرار در مثانه را هر 6 ساعت یکبار تخلیه میکند. وقتی بیمار توانایی راه رفتن با کمک را بدست آورد پرستار وی میتواند هر یک ساعت بیمار را تا توالت همراهی کند.

درمان های بی اختیاری ادراری پس از هفته اول سکته مغزی

معمولا پس از گذشت یک هفته اول از سکته مغزی ارزیابی های تشخیصی اولیه جهت بررسی و درمان بی اختیاری ادراری شروع میشود.ابتدا سابقه بیماریهای قبلی و داروهایی که بیمار میخورد بررسی میشود و سپس حجم مایعات مصرفی بیمار در طی 24 ساعت و حجم ادرار دفعی در همان مدت زمانی نیز مورد بررسی قرار میگیرد.

ضروری است نمونه ادرار بیمار جهت بررسی احتمال عفونت ادراری بررسی شود . در صورتیکه شک به مشکلات کلیوی وجود دارد سونوگرافی یا سی تی اسکن کلیه ها و مثانه نیز بعمل اید.وقتیکه عوامل زمینه سازبی اختیاری ادراری ارزیابی شدند درمانهای مناسب با توجه به شرایط هر بیمار انجام میشود.

تمرینات مثانه:

هدف از این تعلیم در واقع تنظیم انقباضات مثانه و برگشت توانایی کنترل ادرار است. در این شیوه به بیمار توصیه میشود ابتدا دفعات توالت رفتن را روی یک ساعت یکبار تنظیم کند و هر هفته ده دقیقه تا یک ربع این فاصله زمانی را بیشتر کند و به نعویق بیاندازد . تدریجا در طی چند ماه این فاصله به حدود دو و نیم تا سه ساعت یکبار میرسد.باید توجه داشت که نوع و میزان مایعات مصرفی بیمار نیزباید کنترل شوند و از مصرف مایعات بیش ازحد نیاز ومحرک مانند چای و قهوه غلیظ ممانعت شود.

ورزش های کف لگن:

این ورزش های به قوی شدن عضلات کف لگن کمک میکند و منجر به کنترل بهتر مثانه و توقف نشت ادرار میشود. این ورزش بصورت انقباض عضلات دور مجرای ادرار و نگهداری انقباض به مدت هفت ثانیه و سپس رها کردن عضله و استراحت آن به مدت هفت ثانیه است.

ترجیحا بهتراست با پنج بار در روز اول شروع شود و هرسپس هرروز دو تا به آن افزوده شود . بهتر است هر باراین ورزش ها در سه پوزیشن درازکش ، نشسته و ایستاده تکرار شوند . وقتی تعداد آنها به بیست انقباض رسید در دو مقطع زمانی صبح و بعدازظهر تقسیم شوند و تا شش ماه ادامه داده شود. معمولا پس از سه تا شش ماه اثرات مثبت آن توسط بیمار حس میشود.

درمان دارویی:

ترجیحا اگر برای درمان فشار خون بیمار دیورتیک مصرف میکند بهتر است با داروی دیگری جایگزین شود. داروهای دیگر برای کنترل تکرر و فوریت ادرار عمدتا داروهای آنتی کولینرژیک و برای درمان عفونت ادراری آنتی بیوتیک ها هستند.

کاهش وزن:

قویا توصیه میشود در بیمارانی دچار سکته مغزی که اضافه وزن دارند جهت کمک به کنترل مثانه در دراز مدت کاهش وزن مورد توجه قرار گیرد.