افتادگی مثانه یا سیستوسل به حالتی گفته میشود که بعلت ضعف عضلات و تاندونهای کف لگن ، مثانه از جایگاه طبیعی خود در لگن پایین تر قرار گرفته و به سمت دیواره قدامی واژن نزول کند .

اعضایی که در لگن قرار دارند شامل مثانه ، رحم و روده ها بطور طبیعی بوسیله عضلات و تاندونهایی به لگن استخوانی وصل شده و در موقعیت طبیعی خود جای میگیرند. افتادگی مثانه که پرولاپس قدامی هم نامیده میشود زمانی رخ میدهد که کف لگن ( شامل عضلات و تاندونها ) ضعیف شده یا تحت فشار شدید قرار گیرد.این فرایند معمولا در طول زمان رخ میدهد. شایعترین عوامل موثر در آن زایمان های متعدد واژینال ، یبوست طولانی مدت ، سرفه های طولانی مدت شدید و زور زدن بعلت برداشتن اجسام سنگین هستند.

در این مقاله که توسط دکتر منصوره منصوری متخصص ارولوژی نگاشته شده است شما با علل ، علایم و درمان های افتادگی مثانه آشنا میشوید.

علایم افتادگی مثانه

در موارد خفیف افتادگی مثانه ممکن است هیچ علایم واضحی وجود نداشته باشد. در موارد متوسط تا شدید علایم زیر بروز میکند

احساس یک پری یا فشار در لگن یا واژن

بیرون زدگی یک توده از واژن

احساس افزایش فشار لگنی در هنگام سرفه، عطسه ، زور زدن ، از پله بالا رفتن یا برداشتن جسم سنگین.

علایم ادراری بصورت احساس فوریت ادرار ، بی اختیاری فوریتی ادرار ، ریزش ادرار همراه با سرفه ، عطسه ، زور زدن ، از پله بالا رفتن و یا برداشتن اجسام سنگین.

در موارد افتادگی شدید مثانه ، علایم سختی در دفع ادرار بصورت نیاز به زور در شروع جریان ادرار ، احساس تخلیه ناقص ادرار ، احساس باقی ماندن ادرار در مثانه و احساس نیاز به دستشویی رفتن مکرر جهت تخلیه باقیمانده ادراردیده میشود. این علایم بویژه وقتی شخص برای مدت طولانی سرپا می ایستد بیشتر دیده میشود.

علل افتادگی مثانه:

کف لگن تشکیل شده از عضلات ، تاندونها و بافت همبندی که مثانه و سایر اعضای لگنی را حمایت میکنند. اگر در طی زمان اتصالات و ارتباطات بین اعضای لگنی و لیگمانها و قدرت عضلات بعلت ضربه ناشی از زایمانهای متعدد یا فشار تدریجی و مداوم و نهایتا افزایش سن رو به تضعیف رود، زمینه برای افتادگی مثانه حاصل میشود .

مهمترین عللی که باعث آسیب به کف لگن میشود شامل :

حاملگی و زایمان واژینال بخصوص زایمان بچه با وزن بالا و استفاده از فورسپس در حین زایمان ، چاق بودن و داشتن اضافه وزن ، بلند کردن مکرر و مداوم اجسام سنگین ، یبوست طولانی مدت ، سرفه مزمن یا برونشیت ، افزایش سن بویژه پس از یائسگی که تولید استروژن کاهش یافته و استحکام عضلات و تاندونهای کف لگن بعلت کمبود استروژن ضعیف میشود و عوامل ژنتیکی که باعث میشود بعضی افراد بافت همبندی ضعیف تری داشته و مستعد افتادگی ارگانهای لگنی باشند.

راههای تشخیص افتادگی مثانه:

معاینه لگن : بهترین راه جهت تشخیص افتادگی مثانه ، معاینه لگنی توسط پزشک متخصص است. پزشک با معاینه دقیق لگنی ، افتادگی ارگانهای لگن شامل مثانه ، رحم و رکتوم را تشخیص داده و شدت آن را معین میسازد.

بررسی های تکمیلی:

آزمایش ادرار و خون:

این آزمایشات جهت بررسی احتمال وجود عفونت ادراری ، همچنین عملکرد کلیه ها بویژه در موارد پرولاپس شدید، بسیار مهم است. در افتادگی مثانه متوسط تا شدید با توجه به تخلیه ناقص ادرار، زمینه جهت عفونت ادراری مکرر فراهم شده و متعاقبا کلیه ها آسیب می بینند.

ارزیابی یورودینامیک:

در افرادی که همراه با علایم افتادگی مثانه ، علایم ادراری بصورت بی اختیاری ادراری فوریتی و استرسی دارند ، ارزیابی یورودینامیک ضروری است. همچنین در افرادی که باقیمانده ادراری بالای 100 سی سی دارند و شک به ضعف عضلانی مثانه وجود دارد. علاوه بر این موارد در افرادی که همزمان با افتادگی مثانه ، دیابت ، پارکینسون ، ام اس و یا سابقه سکته مغزی دارند ، ارزیابی یورودینامیک ضروری است.

درمان افتادگی مثانه:

انتخاب درمان بستگی به شدت علایم بیمار، وجود علایم بی اختیاری ادراری و شدت افتادگی مثانه دارد. اگر در معاینه افتادگی مثانه خفیف است ، احساس فشار و بیرون زدگی در واژن وجود ندارد یا خفیف است ، علایم ادراری و سابقه عفونت های ادراری مکرر وجود ندارد و باقیمانده ادراری هم در حد طبیعی است ، معمولا توصیه به درمانهای غیر جراحی میشود.

مفیدترین درمان غیر جراحی انجام ورزش کگل است. تقویت عضلات کف لگن با تمرین کگل ( توضیحات کامل ورزش کگل در مقاله بی اختیاری ادراری داده شده است ) با هدف افزایش قدرت عضلانی عضلات کف لگن بوده و نیاز به تداوم همکاری فرد دارد. ورزش کگل باید بطور صحیحی توسط پزشک متخصص یا فیزیوتراپیست به بیمار آموزش داده شود تا انقباض عضلانی در عضلات هدف به درستی انجام شود .

جهت بهبود کیفیت این تمرینات میتوان آنها را با بیوفیدبک همراه کرد . در بیوفیدبک در واقع با استفاده از ابزارهایی که میزان انقباض عضلات هدف را مانیتور کرده و نشان میدهند  ، فیزیوتراپیست یا پزشک را مطمئن میسازد که بیمار عضلات هدف را به درستی منقبض کرده همچنین طول زمان و شدت انقباض را هم رعایت میکند. این ورزش ها شدت علائم را کم میکنند ولی ممکن است سایز افتادگی مثانه را کاهش ندهند .

پساری :

پساری یک صفحه یا حلقه پلاستیکی است که توسط پزشک متخصص در واژن گذاشته میشود تا مثانه را حمایت کند . پزشک به بیمار آموزش میدهد چگونه پساری را خودش خارج کرده و تمیز کند و مجددا جاگذاری کند. در واقع پساری علایم بیمار را کاهش میدهد ولی افتادگی مثانه را رفع نمیکند و معمولا در افرادی کاربرد دارد که بعلت پیری و ناتوانی و یا داشتن بیماری زمینه ای شرایط مناسب جهت درمان جراحی را ندارند و یا بطور موقت تا زمانیکه شرایط برای جراحی مناسب شود از پساری استفاده می کنند .

درمان جراحی:

افتادگی شدید مثانه نیاز به ترمیم جراحی دارد. انتخاب نوع جراحی بسته به علایم بیمار و تصمیم پزشک متخصص است.اگر بیمار هیچگونه علایم ادراری نداشته و فقط احساس پری و بیرون زدگی توده در واژن باعث ناراحتی بیمار بویژه هنگام سرپا ایستادن یا در زمان رابطه جنسی میشود، فقط عمل جراحی ترمیم  افتادگی مثانه از طریق واژینال انجام میشود.

در صورتیکه بیمار علایم ادراری بصورت بی اختیاری ادراری فوریتی و استرسی و یا اختلال در تخلیه ادرار دارد ، پزشک متخصص ابتدا ارزیابی یورودینامیک انجام میدهد. اکر در ارزیابی یورودینامیک تشخیص داده شد که بعلت ضعف عضلات و تاندونهای کف لگن ، گردن مثانه ومجرای ادرار حمایت لازم را ندارند یا آسیب اسفنکتری ایجاد شده است ، در آنصورت علاوه بر ترمیم افتادگی مثانه باید بطور همزمان عمل اسلینگ مجرا جهت رفع بی اختیاری ادراری انجام شود.