اوره و کراتینین فراورده های جانبی زاید و حاصل سوخت و ساز در بدن هستند و چون فقط توسط کلیه ها دفع میشوند در واقع سطح خونی انها معیار عملکرد نرمال کلیه ها می باشد . زمانی که به هر دلیلی در عملکرد کلیه ها اختلال ایجاد شود میزان کراتینین و اوره بعلت عملکرد ضعیف کلیه ها در تصفیه خون ، افزایش می یابد از اینرو میتوان افزایش غیرعادی اوره و کراتینین را هشدار در مورد عملکرد ضعیف یا نارسایی کلیه دانست. در این مقاله به بررسی چگونگی تولید اوره و کراتینین در بدن ، مقادیر نرمال انها در سنین مختلف و علل افزایش یا کاهش انها در بدن می پردازیم.

اوره چگونه در بدن تولید میشود؟

بیش از 99% اوره در کبد ساخته میشود که منشا اولیه تولید آن پروتیین موجود در رژیم غذایی است. پروتیین موجود در غذا در روده کوچک به واحدهای سازنده آن یعنی آمینواسیدها تبدیل شده و جذب جریان خون میشود.

طبیعتا مقدار اوره تولید شده در کبد، وابسته به میزان مصرف غذای پروتینی توسط هر فرد و کفایت عملکرد کبد دارد. سپس اوره تولید شده در کبد بعنوان یک ماده زاید ازطریق جریان خون به کلیه حمل میشود. در کلیه سالم اوره فیلتره شده و از خون برداشته میشود و از طریق ادرار دفع میشود.

چه عواملی باعث افزایش اوره خون میشوند ؟

مهمترین این عوامل مربوط به کاهش دفع اوره توسط کلیه هستند.

کاهش دفع اوره توسط کلیه ممکن است  بعلت اختلال در خونرسانی به کلیه رخ داده باشد که منجر به نارسایی حاد کلیه میگردد مانند موارد نارسایی قلبی ، شوک ، اسهال شدید ، کم آبی و خونریزی شدید.

علاوه بر این بیماریهای کلیوی که منجربه نارسایی مزمن کلیوی شده اند مانند فشار خون ، دیابت ، عفونت کلیوی و بیماریهای کیستیک کلیوی باعث افزایش اوره خون میشوند. همچنین مواردی که باعث انسداد در مسیر دفع ادرار شده اند مانند سنگ حالب انسدادی، سنگ بزرگ کلیه ، تنگی شدید محل اتصال حالب به کلیه ، بزرگی پروستات و مثانه نوروژنیک.

دسته دوم عواملی هستند که تولید اوره را در کبد افزایش می دهند، مانند مصرف غذای پر پروتیین یا خونریزی گوارشی .

علاوه بر این مصرف بعضی داروها مانند تتراسیکلین ، کورتیکواستروییدها ، متوترکسات ، جنتامایسین وهمچنین آمیکاسین با آسیبی که به کلیه وارد میکنند میتوانند باعث افزایش اوره خون شوند.

با توجه به این نکته مهم که دفع اوره منحصرا توسط کلیه ها انجام میشود بنابراین میزان اوره خون به صورت غیر مستقیم بیانگرنرمال یا غیر نرمال  بودن عملکرد کلیه ها است .

سطح نرمال اوره در خون چه میزان است ؟

مقدار طبیعی اوره در خون بالغین 15 تا 45 میلی گرم در دسی لیتر و در کودکان حدود 10 تا 40 میلی گرم در دسی لیتر است. همچنین از 50 سالگی به بعد ، به ازای هر 10 سال مختصری میزان اوره خون افزایش می یابد که به علت کاهش ذاتی عملکرد کلیه در اثر افزایش سن است.

اوره خون چگونه اندازه گیری میشود؟

با انجام یک آزمایش خون و اندازه گیری سطح نیتروژن اوره خون BUN به میزان اوره خون پی می بریم .در واقع با این تست مقدار نیتروژن در خون اندازه گیری میشود که بطور غیر مستقیم بیانگر میزان اوره می باشند . البته جهت بدست آوردن دقیق اوره خون مقدارنیتروژن اوره خون BUNدر عدد 2  ضرب میشود که سطح نرمال اوره خون برای هر فرد بدست آید.

کراتینین در بدن چگونه تولید میشود؟

کراتینین یک مولکول شیمیایی زاید است که از سوخت وساز عضله حاصل میشود. در واقع روزانه 2 درصد از کراتین که یک مولکول اصلی در تولید انرژی در عضله است به کراتینین تبدیل میگردد. کراتینین از راه جریان خون به کلیه منتقل شده و از راه ادرار دفع میشود .

چون تولید کراتینین روزانه در بدن ثابت است و منحصرا از طریق کلیوی دفع میشود از اینرو اندازه گیری سطح خونی کراتینین معیار قابل اعتمادی جهت بررسی عملکرد کلیوی میباشد.

چه عواملی باعث افزایش کراتینین خون میشوند ؟

این عوامل را میتوان به سه دسته تقسیم کرد :

دسته اول مواردی که منجر به کاهش خونرسانی به کلیه میشوند مانند دهیدراتاسیون شدید، خونریزی ، تصلب شرایین و نارسایی احتقانی قلب

دسته دوم مواردی هستند که باعث آسیب بافتی به کلیه شده اند مانند گلومرولونفریت ، مسمومیت دارویی که منجر به آسیب بافتی به کلیه شده ، دیابت، فشار خون ، عفونت کلیوی و سنگ بزرگ کلیوی.

دسته سوم مواردی که باعث انسداد در سیستم ادراری شده اند شامل سنگ حالب انسدادی ، سنگ کلیه بزرگ انسدادی ، تنگی شدید محل اتصال حالب به کلیه ، مثانه عصبی ، بزرگی پروستات و انسداد ادراری.

سطح نرمال کراتینین خون چه میزان است؟

سطح نرمال کراتینین خون در مردان حدود 0/6 تا 1/2 ودر زنان 0/5 تا 1/1 میلیگرم در دسی لیتر میباشد. سطح نرمال کراتینین در افرادی که دارای یک کلیه هستند 1/8 تا 1/9 میلیگرم در دسی لیتر است .

در افراد پیر بعلت کاهش توده عضلانی سطح کراتینین خون نسبت به سطح نرمال پایین تر است . همچنین در افراد مبتلا به سوتغذیه ، کمبود وزن شدید و بیماریهای طولانی که ماهیچه ها را به مرور زمان تحلیل میبرد سطح کراتینین نسبت به سن آنها کاهش خواهد یافت.

کلیه ها میزان کراتینین خون را در سطح نرمال نگه میدارند. از این رو میزان نرمال کراتینین نمایانگر عملکرد  صحیح کلیه ها است و بالا بودن میزان کراتینن حاکی از اختلال در عملکرد کلیه ها است.

هر چند اندازه گیری سطح خونی کراتینین و نیتروژن اوره خون BUN دو معیار پایه و مهم برای بررسی عملکرد کلیوی هستند ولی زمانیکه سطح خونی این دو بالا هستند، پزشک جهت بررسی کاملتر عملکرد کلیوی و افتراق دادن دلایل کلیوی از علل پیش کلیوی در افزایش اوره و کراتینین ، از دوتست دیگر نیز استفاده میکند. بررسی نسبت نیتروژن اوره خون به سطح کراتینین و اندازه گیری کلیرانس کراتینین.

نسبت اوره به کراتینین خون

هر چند بالا بودن سطح نیتروژن اوره خون BUN به کراتینین عمدتا نشاندهنده اختلال عملکرد کلیوی است ولی چون افزایش اوره میتواند تحت تاثیر عواملی که خونرسانی به کلیه را آسیب میرسانند قرار گیرد و افزایش یابد از اینرو جهت افتراق این دو عامل از یکدیگر پزشک از نسبت BUN به کراتینین استفاده میکند.

نسبت نرمال باید حدود ده به یک تا بیست به یک باشد ، اگراین نسبت بالا رود نشاندهنده افزایش بیشتر اوره خون نسیت به کراتینین است که مطرح کننده احتمال بیشتر دهیدراتاسیون ( کم آبی شدید ) ، نارسایی احتقانی قلب و خونریزی گوارشی می باشد . ولی کاهش نسبت BUN خون به کراتینین مطرح کننده کاهش تولید اوره بعلت بیماری کبد و سوتغذیه است.

کلیرانس کراتینین چیست؟

میزان دقیق تر عملکرد کلیوی از طریق محاسبه کراتینین پاکسازی شده خون توسط کلیه بر حسب میلیگرم در دقیقه ارزیابی میشود که به آن کلیرانس کراتینین یا پاکسازی کراتینین خون توسط کلیه میگویند.

در این شیوه با در نظر گرفتن سن و وزن بیمار کلیرانس کراتینین محاسبه میشود . در این محاسیه سن بیمار را از 140 کم کرده و در وزن ضرب و سپس حاصل را بر 72 تقسیم و در سطح کراتینین سرم ضرب میکنیم . عدد بدست امده میزان کلیرانس کراتینین است که در زنان حدودا 88 تا 128 میلیگرم در دقیقه و در مردان 97 تا 137 میلیگرم در دقیقه میباشد.