شب ادراری در کودکان به دفع بی اختیار ادرار در طی خواب شب گفته میشود البته در سنینی که توقع میرود کودک کنترل ادرار خود را در طی خواب شبانه بدست آورده باشد. شب ادراری در بچه های زیر چهار سال امری طبیعی است ولی اگر تا سنین مدرسه قطع نشود به عنوان بیماری تلقی میشود و نیاز به درمان دارد.
شیوع شب ادراری:
کنترل ادراردر دختربچه ها زودتر از پسربچه ها بدست می آید به نحوی که در دختر بچه ها در 2/5 تا 3/5 سالگی و در پسر بچه ها حدود 3/5 تا 4/5 سالگی کنترل ادرار بدست می آید. شیوع شب ادراری در سن 5 سالگی حدودا %15 است و میزان بهبودی خودبخودی سالیانه آن نیز %15 است. %99 از بچه ها در سن 15 سالگی شب ها خشک میخوابند پس با توجه به میزان بهبودی خودبخودی %15 در هر سال این بیماری خوش خیم تلقی میشود.
از طرفی چون شب ادراری میتواند عوارض روحی و روانی متعدد ایجاد کرده و موجب کاهش اعتماد به نفس کودک گردد و همچنین جهت جلوگیری از اثرات منفی شب ادراری در روند اجتماعی شدن کودک ، توصیه میشود از سنین 6_7 سالگی درمان شروع شود.
علل شب ادراری:
افزایش تولید ادرار در شب :
در افراد سالم ترشح هورمون ADH (هورمون ضد تولید ادرار ) در شب بالاتر رفته در نتیجه تولید ادرار در شب را کاهش میدهد و غلظت آنرا بالا میبرد. در برخی از کودکان مبتلا به شب ادراری تولید هورمون ADH درشب متناسب نبوده بنابراین حجم تولید ادرار شبانه افزایش مییابد. البته افزایش تولید ادرار شبانه به تنهایی برای ایجاد شب ادراری کافی نیست.
بیش فعالی عضله مثانه در طی شب:
- تحقیقات نشان داده است که در کودکان دچار شب ادراری نسبت به کودکان طبیعی ،إانقباض عضله مثانه به دفعات بیشتری در طی خواب شبانه رخ میدهد که این قضیه منجر به افزایش فشار مثانه شده و زمینه را برای دفع بی اختیار ادرار در طی خواب شب فراهم میکند.
-
اختلال در بیدار شدن از خواب :
- در این کودکان بیدار شدن از خواب در پاسخ به مثانه شدیدا پر شده مانند افراد طبیعی رخ نمیدهد و اغلب والدین شکایت از سنگین بودن خواب بچه دارند. به نظر میرسد در این کودکان راههای عصبی که از مثانه به مغز رسیده ودر هنگام پر شدن مثانه هشدار لازم جهت بیدار شدن را به فرد میدهد دچار تاخیر در تکامل و بلوغ شده اند.
-
یبوست :
- یبوست طولانی مدت باعث اختلال عملکرد عضلات اسفنکتر خارجی ادراری شده و شب ادراری را تشدید میکند.
-
دیابت :
- در کودکانی که قبلا در شب خشک بوده اند شب ادراری ممکن است اولین علامت شروع دیابت باشد. علایم دیگر دیابت شامل تکرر ادرار در روز، افزایش تشنگی ، میل به خوردن آب ، خستگی و کاهش وزن علی رغم اشتهای خوب بچه است.
عوامل خطر ساز دربروز شب ادراری:
جنسیت : شب ادراری در پسر بچه ها بیشتر از دختر بچه ها دیده میشود.
ارث: شب ادراری زمینه ارثی دارد و در کودکانی که یک یا هر دو والد آنها در کودکی دچار این مشکل بوده اند بیشتر دیده میشود.
اضطراب : عواملی که باعث افزایش اضطراب کودک میشوند مانند تولد یک برادر یا خواهر جدید در خانواده ، رفتن به مدرسه جدید ، طلاق والدین زمینه ساز بروز شب ادراری هستند.
بیماری بیش فعالی کم توجهی : در کودکانی که دچار بیماری بیش فعالی ADHD هستند شب ادراری بیشتر دیده میشود.
روش های بررسی و تشخیصی:
در اولین قدم پزشک به شرح حال بیمار جهت تشخیص بیماری توجه میکند. در بعضی ازکودکان ممکن است علاوه بر شب ادراری بی اختیاری ادراری فوریتی در طی روز ، تکرر ادرار و اختلال تخلیه ادرار هم وجود داشته باشد که نشانه اختلال پایدارتری نسبت به یک شب ادراری ساده است.
معمولا پزشک در هنگام معاینه کودک به دهانه مجرای ادرار در پسربچه ها توجه میکند و وجود تنگی مجرا را مورد بررسی قرار میدهد علاوه بر این در دختر بچه ها به چسبندگی لبیا توجه میکند.
معاینه ستون فقرات و توجه به ضایعات نخاعی که میتوانند باعث ایجاد مثانه عصبی شوند نیز بسیار مهم است.
در بررسی های آزمایشگاهی آزمایش ادرار اولین قدم است. در آزمایش ادراردر صورت عفونت ادراری یا افزایش پروتئین و وجود خون در ادرار، بررسی های تکمیلی با سونوگرافی و عکس مثانه باید انجام شود. همچنین در صورت افزایش قند در ادرار، قند خون نیز بررسی میشود.
در کودکانی که بی اختیاری ادراری فوریتی در روز و اختلال در تخلیه ادرار دارند جهت بررسی تکمیلی انجام نوار مثانه ضروری است.
درمان:
در اینجا در مورد درمان شب ادراری صحبت میکنیم که هیچگونه بیماری همراه دیگری در برسی های تکمیلی کودک وجود نداشته باشد یعنی تنها علامت وی شب ادراری باشد.
-
رفتاردرمانی :
- معمولا در کودکان زیر 6 سال اولین قدم رفتار درمانی است. در این شیوه به کودک توصیه میشود دفعات ادرار کردن در روزمنظم باشد و به تعویق انداخته نشود ، علاوه بر این اگر یبوست دارد بامصرف سبزیجات و میوه جات و فیبر فراوان باید یبوست وی درمان شود .
- مصرف مایعات تا قبل از ساعت هشت شب آزاد است ولی پس از آن باید محدود شود . وعده شام باید سبک ، کم چرب و کم نمک بوده و سرشب مصرف شود. علاوه بر این تا قبل از ساعت خواب ، کودک حتما دو بار به دستشویی رفته و ادرار کند.
کودک نباید به هیچ وجه به خاطر شب ادراری مورد مواخذه و تنبیه قرار گیرد ولی باید به ازای شبهایی که رختخواب وی خشک میماند تشویق کلامی و جایزه دریافت کند.
-
درمان دارویی :
- در صورتیکه سن کودک به 6 سال رسیده و علی رغم رفتار درمانی همچنان شب ادراری دارد جهت جلوگیری از کاهش اعتماد به نفس کودک و رفع نگرانی والدین میتوان درمان دارویی را شروع کرد.
درمانهای دارویی شامل داروی DDAVP ( که هورمون صناعی ADH کاهنده تولید ادرار) یا مینیرین است که به صورت قرص و اسپری وجود دارد و شب قبل از خواب قابل استفاده بوده و دز آن باید توسط پزشک متخصص ارولوژی تنظیم شود .
علاوه بر این قرص اکسی بوتینین و یا تولترودین را در مواردی که به داروی اول پاسخ مناسبی داده نشود میتوان بصورت ترکیبی با آن استفاده نمود.
-
تشک آلارم دار
- شیوه مناسبی در درمان شب ادراری کودکانی است که انگیزه بالایی جهت درمان دارند .این تشک ها حاوی سنسورهایی هستند که به رطوبت حساس بوده وهنگام خواب شب به لباس زیر بچه متصل میشوند و به محض شروع ریزش ادرارآلارم به صدا درامده و بچه بیدار میشود وبرای بقیه ادراربه دستشویی میرود . به مرور زمان و با استفاده از این وسیله به مدت 3 تا 6 ماه کودک در طی خواب به حس پری مثانه واکنش نشان داده و قبل از ریزش ادرار از خواب بیدار شده و ادرار را در دستشویی انجام میدهد.
-
تشک الارم دار
لازم به ذکر است با توجه به اینکه در اغلب این کودکان بیدار شدن ازخواب بسیار سخت است معمولا برای استفاده از تشک آلارم داردر یک ماه اول والدین باید همکاری خوبی داشته باشند و کودک را هنگام به صدا درامدن آلارم بیدار کنند.
در کودکانی که به تشک آلارم دار و درمان دارویی به تنهایی پاسخ نمیدهند میتوان از ترکیب هر دو روش با هم استفاده کرد. البته رفتار درمانی که پایه اولیه اولیه شروع درمان است باید برای همه بچه ها بطور مداوم و ثابت انجام شود.
استفاده از هر کدام از روش های فوق احتمال عود نیز دارد ومعمولا درمان تا زمانیکه مشکل کودک ادامه دارد باید دنبال شود.
باید توجه نمود در کودکانی که همراه با شب ادراری علایم دیگری چون تکرر ادرار در روز ، بی اختیاری ادراری فوریتی درروز ،دفع ادرار بصورت بریده بریده ، سوزش ادرار و سابقه عفونت ادراری دارند بررسی های تکمیلی با سونوگرافی و عکس مثانه و نوار مثانه ضروری بوده و درمان باید با توجه به بیماری زمینه ای مثانه دنبال شود.
