باقی ماندن ادرار در مثانه پس از تخلیه ادرار یک اختلال آسیب زننده به سیستم ادراری است که علل متفاوتی در مردان و زنان دارد و در صورت عدم تشخیص به موقع و درمان صحیح آن منجر به عوارض مهمی شامل عفونت ادراری ، بی اختیاری ادراری ، سنگ مثانه و نهایتا آسیب کلیوی میگردد . در این مقاله که توسط خانم دکتر منصوره منصوری متخصص ارولوژی نوشته شده است شما با علل و علایم اصلی این اختلال و همچنبن راههای درمانی آن آشنا میشوید .

تخلیه طبیعی ادرارچگونه است ؟

برای خروج کامل ادرار از مثانه ابتدا باید یک انقباض قوی و پایدار در عضله مثانه ایجاد شود . علاوه بر این مجرای ادرار که مسیر خروج ادرار از مثانه است باید باز باشد یعنی هیچگونه انسداد مکانیکی یا عملکردی در مسیر مجرا وجود نداشته باشد . نهایتا هماهنگی بین ایندو فرایند بسیار مهم است یعنی همزمان با انقباض عضله مثانه ، اسفنکتر مجرا باز شده و عضلات کف لگن شل شده تا دفع کامل ادرار انجام شود .پس از تخلیه کامل ادرار ، دوباره عضله مثانه شل میشود و اسفنکتر ادراری بسته میشود تا مجددا مثانه با ادرار پر شود. همه مراحل فوق تحت نظارت مرکز کنترل ادرار در مغز و نخاع انجام میشود .

علل باقی ماندن ادرار در مثانه

با توجه به اینکه با فرایند تخلیه ادرار آشنا شدیم پس میتوانیم سه دسته عوامل را در تخلیه ناقص ادرار از مثانه و در نتیجه باقی ماندن ادرار موثر بدانیم . دسته اول شامل تمام مواردی که باعث ناتوانی و ضعف عضله مثانه در ایجاد یک انقباض قوی و موثر میشوند . دسته دوم شامل عللی که باعث انسداد مکانیکی یا عملکردی در مسیر مجرای ادرار میشوند و دسته سوم عواملی که مانع ایجاد هماهنگی بین عضله مثانه و اسفنکتر ادراری در زمان تخلیه ادراری میشوند.

چه عللی باعث ضعف عضله مثانه میشوند

دو دسته بیماری منجر به ضعف عضله مثانه میشوند . دسته اول بیماریهایی که مراکز کنترل ادرار در مغز و نخاع را درگیر میکنند مثل پارکینسون ، ام اس و یا تنگی کانال نخاعی . در نتیجه این بیماریها ، پیام عصبی ایجاد انقفاض به مثانه مخابره نمیشود و انقباض موثری در هنگام پر شدن مثانه ایجاد نمیشود. این حالت مثانه عصبی نامیده میشود.

دسته دوم بیماریهایی که مستقیما به خود عضله مثانه آسیب میرسانند مثل بیماری دیابت ، مواجهه با یک انسداد طولانی مدت ویا افزایش سن که منجر به تغییرات بافتی در عضله مثانه شده و توانایی انقباض ضعیف میشود.

چه عللی باعث انسداد در مسیر خروج ادرار میشوند

این علل میتوانند شامل انسداد مکانیکی یا انسداد عملکردی باشند . علل انسداد مکانیکی در آقایان شایعترند عمدتا شامل بزرگی پروستات ، تنگی مجرای ادراری ، سرطان پروستات و در خانم ها افتادگی شدید مثانه یا رحم که با فشار روی مجرای ادراری باعث انسداد شود و یا بروز تنگی مجرای ادراری در افرادی که قبلا سابقه جراحی ، ضربه یا عفونت داشته اند.

انسداد عملکردی بعلت انقباض غیر ارادی اسفنکتر خارجی مجرا در حین دفع ادرار است و ناهماهنگی بین مثانه و اسفنکتر ادراری نیزبعلت بیماریهای مغز و نخاع رخ میدهند.

علایم و عوارض باقی ماندن ادرار در مثانه

حجم باقیمانده ادرار درمثانه در شرایطی میتواند آسیب رساننده باشد که مقدار آن بیش از 50 سی سی باشد بنابراین حجم های کمتر از این مقدار عملا ارزش بررسی و درمان ندارند.

مهمترین علایم به صورت تکرر ادرار ، احساس نیاز به بازگشت به دستشویی پس از تخلیه ادرار ، احساس پری و سنگینی در زیر شکم ، ادرار باریک و ضعیف و منقطع که معمولا نیاز به زور شکمی برای تخلیه دارد .

عوارض باقی ماندن ادرار و تخلیه ناقص مثانه اغلب بصورت عفونت ادراری ، سنگ مثانه و ورم کلیه ها و در دراز مدت نارسایی کلیه ها میباشد.

تشخیص علت باقیماندن ادرار در مثانه و درمان آن

تشخیص علت باقی ماندن ادرار در مثانه و تخلیه ناقص مثانه در حیطه کار متخصص ارولوژی است. معمولا متخصص ارولوژی پس از معاینه ، با  استفاده از سونوگرافی ، سی تی اسکن و در صورت نیاز، نوار مثانه و سیستوسکپی ، علت زمینه ای را تشخیص میدهد.

درمان این اختلال بستگی به علت ایجاد کننده این اختلال دارد معمولا در صورتیکه که یک عامل انسدادی مشخص در مسیر دفغ ادرار وجود داشته باشد مهمترین اقدام رفع انسداد است مثل عمل جراحی پروستات یا جراحی تنگی مجرا و یا افتادگی مثانه .

دربرخی موارد جهت کمک به ایجاد یک انقباض موثر در عضله مثانه از درمان دارویی استفاده میشود که قدرت انقباضی مثانه را افزایش داده و یا عضلات گردن مثانه را شل کند و به تخلیه ادرار کمک کند. در موارد ضایعات مغزی و نخاعی که عضله مثانه فلج شده است از سوند نلاتون یک بار مصرف و یا سوند دایم استفاده میشود.