درمان بی اختیاری ادراری که عارضه ای به شدت آزار دهنده است ، در افراد مختلف متفاوت است . انتخاب شیوه درمان بستگی به نوع بی اختیاری ادراری ، شدت بی اختیاری ، سن و جنس بیمار و توان جسمی بیمار دارد. درمان معمولا پس از بررسی های کامل بیمار توسط یک متخصص ارولوژی متبحر در این زمینه انجام میشود.

جهت آشنایی با شیوه های درمانی بی اختیاری ادراری ، ابتدا لازم است با انواع بی اختیاری ادراری آشنا شویم. درادامه این مقاله که توسط خانم دکتر منصوره منصوری متخصص ارولوژی و فوق ارولوژی زنان نوشته شده است ، شما با انواع بی اختیاری ادراری و روش های درمانی آن آشنا میشوید.

انواع بی اختیاری ادراری:

بی اختیاری ادراری فوریتی :

به حالتی گفته میشود که دفع بی اختیار ادرار همراه با حالت فوریت است. معمولا در این حالت قبل از آنکه فرد بتواند خودش را به دستشویی برساند ادرار میریزد. این نوع بی اختیاری در سنین مختلف از کودکی تا پیری میتواند رخ بدهد.

بی اختیاری ادراری استرسی:

به حالتی گفته میشود که در حین عطسه و سرفه و یا زور زدن مقداری ازادراربه بیرون نشت کند .این نوع از بی اختیاری ادراری معمولا در خانم های میانسال ، چاق وبا سابقه زایمانهای متعدد شایعتر است .

بی اختیاری ادراری ترکیبی:

به حالتی گفته میشود که هر دو نوع بی اختیاری ادراری فوریتی و استرسی تواما در یک فرد وجود دارد.

بی اختیاری ادراری مداوم:

وقتیکه ریزش ادرار چه در خواب یا بیداری ، ایستاده یا نشسته و بدون هیچگونه فشار شکمی یا احساس فوریت و بطور مداوم رخ میدهد بی اختیاری ادراری مداوم نامیده میشود. این نوع بی اختیاری شایع نیست و معمولا بعلت عارضه یک جراحی لگنی قبلی مانند سزارین یا خارج کردن رحم و در اثر ایجاد شدن فیستول بین مثانه و واژن رخ میدهد.

شیوه های غیر جراحی برای درمان بی اختیاری ادراری:

درمان های غیر جراحی برای بی اختیاری ادراری اغلب در مواردی توصیه میشوند که بی اختیاری خفیف تا متوسط است . این درمان ها عبارتند از :

تغییر شیوه زندگی :

/ مصرف مایعات –

توصیه میشود حجم مایعات مصرفی در حد متوسطی حفظ شود این حد حدودا یک و نیم لیتر در روز یا 30 سی سی به ازای هر کیلوگرم وزن بدن است. بهتر است مصرف مایعات به صورت مساوی در کل روز پخش شود و برای بیمارانی که شب ادراری دارند از حدود 8 شب به بعد مایعات مصرف نشود . همچنین از مصرف بیش از حد مایعاتی که حاوی کافیین هستند مثل چای و قهوه و همچنین مصرف الکل اجتناب شود.

/ کنترل چاقی و کاهش وزن بدن –

با توجه به ارتباط مستقیم بین بی اختیاری ادراری و چاقی توصیه میشود در افراد چاق با بی اختیاری ادراری، اولین قدم رعایت رژیم غذایی و کاهش وزن باشد.

/ تنظیم عملکرد روده –

یبوست باید درمان شود و فرد حداقل سه بار در هفته دفع مدفوع نرم داشته باشد . به منظور رسیدن به این هدف مصرف میوه جات و سبزیجات حاوی فیبر افزایش یابد.

تمرین مثانه:

/- سرکوب کردن احساس فوریت ادرار

برای انجام این روش بیمار باید در شروع احساس فوریت ادرار، عضلات دور مجرای ادرار را بطور طولانی منقبض کند و بنشیند. در واقع فرد با اینکار از دویدن به سمت دستشویی خودداری میکند و پس از چند بار نفس عمیق کشیدن و رفع احساس فوریت ، با قدم های آرام به سمت دستشویی برود. این روش در کاهش احساس فوریت موثر است.

/- ادرار کردن تاخیری

در این شیوه هدف این است که فرد دچار بی اختیاری ادراری ، تدریجا بتواند فواصل دستشویی رفتنش را طولانی تر کند. برای رسیدن به این هدف به بیمار توصیه میشود ابتدا یک ساعت یکبار دستشویی برود حتی اگر احساس پر بودن مثانه را ندارد. سپس هر هفته پانزده دقیقه این فواصل را عقب بیاندازد تا تدریجا فواصل به سه ساعت یکبار برسد . در واقع با این شیوه مثانه تدریجا عادت میکند که ادرار را بیشتر تحمل کند و دیرتر منقیض شود.

تمرین و تقویت عضلات کف لگن یا تمرین کگل

هدف از این شیوه در واقع قوی تر شدن عضلات کف لگن و افزایش قدرت اسفنکتر ادراری است.در نتیجه این تمرینات کنترل ادراری موثرتر رخ میدهد.

در واقع فردی که بی اختیاری ادراری دارد دراین تمرینات باید فقط همان عضلاتی را منقبض کند که اطراف مجرای ادراری هستند . دقیقا مانند حالتی که گاز روده میخواهد در شرایط نامناسب دفع شود و بیمار با انقباض عضلات دور مقعد و کف لگن جلوی انرا میگیرد. عضلات دور مقعد با عضلات اسفنکتر ادراری هماهنگ هستند  و در واقع همزمان با انقباض این عضلات ، عضلات اسفنکتر ادراری نیز منقبض میشوند.

انقباض این عضلات باید به گونه ای انجام شود که در خانم ها واژن به سمت داخل و بالا و در مردان ریشه آلت تناسلی به سمت بالا کشیده شود.

در بعضی از مراکز برای کمک بیشتر به بیمار در پیدا کردن عضله هدف و انقباض مناسب آن از سیستمی به نام بیوفیدبک استفاده میشود. در بیوفیدبک با استفاده از ابزارهایی در حینی که انقباض عضله اسفنکتر ادراری توسط بیمارانجام میشود، قدرت و شدت این انقباض سنجیده میشود .با این وسیله پزشک مطمین میشود که بیمار این عضلات را به درستی و با شدت کافی منقبض کرده است.

/-چگونگی انجام تمرین کف لگن (کگل)

بهترین شیوه انجام این تمرین بصورت منقبض کردن عضلات دور مجرای ادرار و نگهداری این انقباض به مدت پنج ثانیه و سپس شل کردن عضله به مدت پنج ثانیه است و بعد از آن انقباض بعدی انجام میشود .روز اول میتوان این تمرین را با شش تا انقباض و سپس شل کردن شروع کرد و سپس هر روزیک یا دو عدد به آن افزود. این انقباضات باید در سه وضعیت خوابیده ، سپس نشسته و ایستاده انجام شوند که به این سه مرحله یک دوره میگویند .

بهتر است وقتی که تعداد انقباضات به بیست عدد رسید ، برای جلوگیری از خستگی آنها را در دو مقطع زمانی صبح و عصر انجام داد ، سپس میتوان این تمرینات را بسته به تحمل و همکاری بیمار افزایش داد . معمولا افزایش قدرت عضلانی به تدریج انجام میگیرد و پس از حدود یک تا دو ماه مداومت در انجام کار افزایش قدرت توسط بیمار حس میشود .

انجام مرتب تمرین های کف لگن هم در بهبود تکرر ادرار و هم بی اختیاری ادراری از نوع استرسی و فوریتی موثر بوده است . البته کنترل بی اختیاری ادراری به شرطی پایدار می ماند که تمرینات قطع نشود و اراده قوی برای تداوم آن وجود داشته باشد.

درمان دارویی بی اختیاری ادراری

درمان دارویی عمدتا در مواردی که بی اختیاری ادراری خفیف تا متوسط باشد روش انتخابی درمان است .داروها با مکانیسم های مختلفی در کنترل ادرار نقش دارند . اولین خط درمانی که با کاهش انقباضات مثانه و در نتیجه کاهش فشار مثانه در کنترل ادرار موثرند ، داروهای آنتی موسکارینی هستند .

این داروها در واقع با بلوک گیرنده های موسکارینی در عضله دترسور مثانه باعث کاهش انقباض عضله دترسور و در نتیجه کاهش احساس فوریت ادرار و بی اختیاری فوریتی و کاهش تکرر ادرار میشوند. رایج ترین این داروها سولیفناسین ، تولترودین و اکسی بوتینین هستند. این داروها همچنین درآقایانی که متعاقب بزرگی پروستات دچار تکرر ادرار و فوریت و بی اختیاری فوریتی شده اند ، در کنار درمان دارویی بزرگی پروستات درمان موثری هستند .

عوارض دارویی عمدتا شامل خشکی دهان ، تاری دید و یبوست است. جهت کاهش این عوارض باید دارو را با مقدار کم شروع کرده و تدریجا بالا برد .بیمار میتواند در صوت موثر بودن دارو، تا شش ماه از دارو استفاده نموده و سپس تدریجا آنرا کم کند.

داروی موثر بعدی دولوکستین است که در درمان بی اختیاری ادراری استرسی و ترکیبی موثر بوده است . این دارو با مکانیسم افزایش استحکام گردن مثانه در درمان دارویی بی اختیاری ادراری کاربرد دارد .

کرم استروژن که بصورت واژینال استفاده میشود در خانم های یائسه باعث کاهش عفونت ادراری و تقویت مخاط سیستم ادراری و کمک به کنترل ادرار میشود .مصرف این دارو بصورت خوراکی باعث تشدید بی اختیاری ادراری میگردد .

پساری

پساری یک ابزار سیلیکونی است که به اشکال مختلف ساخته میشود . اشکال مکعبی ، دایره ای و یا حلقه مانند که توسط پزشک در واژن بیمار گذاشته میشود و علاوه بر جا انداختن افتادگی مثانه و یا رحم ، باعث کنترل بی اختیاری ادراری زنان میشود . این ابزار بیشتر در خانم های مسن که توانایی تحمل یک عمل جراحی را ندارند یا بعلت بیماریهای همراه قلبی عروقی ، جراحی آنها پرخطر است کاربرد دارد .

درمانهای جراحی

درمانهای جراحی با توجه به نوع بی اختیاری ادراری ، جنسیت بیمار ، شدت بی اختیاری وهمزمانی پرولاپس رحم یا مثانه با بی اختیاری ادراری متفاوت هستند.

تزریق مواد حجم دهنده از راه سیستوسکپ

در این شیوه که برای درمان بی اختیاری ادراری استرسی است ، مواد حجم دهنده مانند کلاژن ، چربی یا حتی سلولهای بنیادی از طریق سیستوسکپی به حدود گردن مثانه تزریق میشود. این روش طولانی مدت نیست و بیشتر در مواردی که بیمار مسن است یا خطر جراحی در وی بعلت بیماریهای زمینه ای بالاست بعنوان یک روش کم خطر استفاده میشود.

جراحی شکمی

مقبولترین متد جراحی شکمی برای بی اختیاری ادراری استرسی که تا سالها بعنوان روش جراحی اصلی بی اختیاری شناخته شده بود ، روش برچ است . این جراحی در خانم هایی که بی اختیاری استرسی دارند و افتادگی مثانه شدیدی هم ندارند ، به دو صورت لاپاروسکپی و عمل باز قابل انجام است . در این جراحی قسمت های کناری و قدامی واژن با نخ غیر قابل جذب به لیگمان کوپر فیکس میشوند .

جراحی از راه واژن (اسلینگ با فاشیای خود بیمار)

در این شیوه ابتدا از فاشیای خود بیمار ( معمولا فاشیای رکتوس) نواری به عرض یک تا دو سانت و به طول مناسب برداشته میشود . سیس با یک برش زیر مجرای ادرار و حدود گردن مثانه ، فاشیا در محل مطلوب قرار میگیرد . سپس دو طرف آن با هدایت نخ مخصوص از بالای استخوان عانه خارج و فیکس میشود . در این جراحی در صورتیکه بیمار افتادگی مثانه یا رحم هم دارد ، ترمیم همزمان افتادگی نیز انجام میگیرد .این جراحی روش استاندارد جراحی بی اختیاری ادراری استرسی است .

جراحی از راه واژن( اسلینگ مجرای میانی با مش )

در این شیوه که با برش از راه واژن در زیر مجرای میانی انجام میشود ، یک عدد مش پلی پروپیلن با عرض یک تا دو سانت در زیر مجرای میانی گذاشته شده و با کمک ابزارمخصوص دو طرف آن از سوراخ های ابتوراتور دو طرفه یا بالای استخوان عانه خارج میشوند . در این شیوه که برای بی اختیاری ادراری استرسی در خانم ها و همچنین در آقایان انجام میشود ، موفقیت درمانی 75 تا 90 درصد بوده و عوارض آن کمتر از عمل برچ است.

اسفنکنر مصنوعی

اسفنکتر مصنوعی یکی از شیوه های درمانی است که عمدتا جهت درمان بی اختیاری ادراری آقایان (نوع استرسی ) معرفی شده است. این دستگاه سه قسمت دارد، یک کاف که دور مجرای ادراری قرار میگیرد ، یک بالون که نقش مخزن را دارد و در شکم قرار میگیرد و یک پمپ که در بیضه واقع میشود .

وقتی کاف با مایع پر میشود مجرا را محکم میفشارد و مانع ریزش ادرار میشود . وقتی زمان ادرار کردن فرا میرسد بیمار با فشردن پمپ کاف را که دور مجرای ادرار است از مایع خالی میکند تا مجرای ادرار باز شود و ادرار خالی شود . پس از آن مجددا کاف با مایع بصورت اتوماتیک پرمیشود و مجرای ادراری بسته میشود .

تزریق بوتاکس به داخل عضله مثانه

بوتاکس یک نوع سم پروتئینی از عامل بیماری بوتولیسم است که جهت تزریق به داخل مثانه مورد تایید قرار گرفته است. تزریق این دارو از راه سیستوسکپی در اتاق عمل و مستقیما به داخل عضله مثانه انجام میشود . این دارو با ایجاد فلج نسبی در عضله مثانه مانع از بروز انقباضات غیر ارادی در مثانه شده از اینرو در درمان بی اختیاری ادراری فوریتی شدید که به درمان های دارویی مرسوم پاسخ نداده بسیار موثر است .

این شیوه درمانی جهت درمان مثانه بیش فعال و مثانه نوروژنیک که با نوار مثانه تشخیص قطعی داده شده ، نیز بطور موثر کاربرد دارد  . البته تزریق نیاز به تکرار در فواصل زمانی مشخص دارد.

شیوه تحریک عصب (نورومودولیشن)

این شیوه در بیمارانی که بعلت مثانه عصبی و یا مثانه بیش فعال غیر قابل کنترل ، بی اختیاری ادراری شدید دارند ، کاربرد دارد. در این شیوه دستگاهی مانند پیس میکرشبیه به یک سیم نازک که با یک ژنراتور باتری دار در ارتباط است ، در مجاورت عصب نخاعی ساکرال در قسمت نزدیک به انتهای ستون فقرات که تنظیم کننده انقباضات مثانه است قرار میگیرد.

این دستگاه با تولید ایمپالس های الکتریکی که در واقع ایمپالس های عصبی به مثانه را تنظیم میکنند ، باعث بهبود علایم فوریت ادرار و بی اختیاری فوریتی میشوند . البته کار گذاشتن این دستگاه زیر پوست ابتدا بصورت موقت انجام میگردد و پس ازچند هفته در صورت رضایت بیمار بصورت دایمی کار گذاشته میشود .این دستگاه بسیار گران بوده و کارگزاری آن فقط در مراکز ویژه فوق تخصصی قابل انجام است .

جراحی پیوند روده به مثانه

این نوع جراحی منحصرا در مواردی کاربرد دارد که ظرفیت مثانه به علت کاهش حجم و یا فیبروزواضح مثانه ، شدیدا کاهش یافته است . علائم بیماری ، بصورت فوریت ادرار و بی اختیاری فوریتی شدید است ، که به هیچ شیوه درمانی دیگری نیز پاسخ نداده است .

در این جراحی یک قسمت روده جهت افزایش ظرفیت مثانه ، به سقف مثانه پیوند زده میشود . گاهی مثانه کاملا برداشته میشود و با شکل دادن به روده یک مثانه جدید ساخته میشود ، سپس حالب ها به این مثانه جدید پیوند میشوند . این کیسه ادراری جدید یا با یک دهانه کوچک برای تخلیه ادرار به جدار شکم وصل میشود و یا به مجرای ادراری پیوند میشود . ادرار جمع شده در این مثانه جدید باید هر 4 ساعت یکبار بوسیله یک سوند تخلیه شود .