مثانه بیش فعال (overactive bladder  )بیماری است که مشخصه آن داشتن احساس فوریت ناگهانی برای ادرار کردن است. این بیماری در خانم ها شایعتر است و معمولا همراه با تکرر ادرار در روز و شب می باشد . در برخی موارد فوریت برای ادرار کردن ممکن است همراه با بی اختیاری ادراری فوریتی باشد.در قسمت اول مقاله راجع به علل بیماری  مثانه بیش فعال (overactive bladder ) توضیح داده شد و در این قسمت بررسی های تشخیصی و شیوه های درمانی توضیح داده میشوند.

بررسی های تشخیصی:

در بررسیهای تشخیصی توجه به بیماریهای که باعث تکرر ادرار و ایجاد احساس فوریت ادرار و بی اختیاری فوریتی میشوند بسیار مهم است. این بیماریها شامل عفونت حاد مثانه ، التهاب مزمن مثانه ، تومور مثانه ، سنگ مثانه ، سنگ انتهای حالب،  بزرگی خوش خیم پروستات ، سرطان پروستات ، تنگی مجرای ادرار،  افتادگی مثانه و رحم در خانم ها ، دیابت ، بیماریهای نورولوژیک مانند سکته مغزی ، ام اس ، تومورمغزی ،ضایعه نخاعی و غیره هستند.

در قدم اول معاینه بیمارتوسط پزشک متخصص ارولوژی معاینه میگیرد. معاینه پروستات در آقایان و بررسی افتادگی مثانه و توده دهانه مجرای ادرار در خانم ها مهم است. همچنین معاینه عصبی و بررسی حس ناحیه مقعد و رفلکس های غیر ارادی جهت بررسی سیستم عصبی توسط پزشک انجام میشود.

آزمایش ادرار:

جهت بررسی احتمال عفونت ادراری است ودر صورت تایید عفونت ، درمان آن انجام میشود. این بررسی بویژه در افرادی که  به همراه فوریت ادراری سوزش ادرار  نیز دارند مهم است

سونوگرافی:

نقش سونوگرافی جهت بررسی ورم در کلیه ها ، سنگ در انتهای حالب یا مثانه ، تومور مثانه ، بررسی پروستات ،همچنین اندازه گیری باقیمانده ادراری میباشد.در صورتیکه در سونوگرافی باقیمانده ادراری زیاد باشد و یا بی اختیاری ادراری فوریتی همراه با بی اختیاری استرسی وجود داشته باشد و یا شک به نقایص نورولوژیک وجود داشته باشد در قدم بعدی انجام نوار مثانه ضروری است.

بررسی یورودینامیک (نوارمثانه)

در بررسی یورودینامیک (نوارمثانه) ،علاوه بر اندازه گیری ظرفیت مثانه ، حجم پذیری مثانه ، انقباضات غیرارادی نابجا ، فشار مثانه ، همچنین قدرت عضلانی جهت تخلیه مثانه و هماهنگی اسفنکتری و جریان و سرعت ادرار اندازه گیری میشود ،سپس با توجه به یافته های نوار مثانه متخصص ارولوژی درمانهای مناسب را به بیمار توصیه میکند.

روش های درمانی مثانه بیش فعال (overactive bladder )

معمولا بهترین شیوه برای درمان مثانه بیش فعال ترکیبی از رفتار درمانی ، ورزش های تقویت کننده کف لگن و درمان دارویی است.

رفتاردرمانی:

رفتار درمانی بهترین شیوه درمانی در شروع درمان ها برای مثانه بیش فعال( overactive bladder ) است که عوارض جانبی هم ندارد. مراحل رفتاردرمانی شامل موارد ذیل هستند.

• تقویت عضلات کف لگن با تمرینهای عضلانی ( kegel exercise ) : این نوع تمرینها در صورتیکه بصورت مرتب و با برنامه ریزی انجام شوند ، پس از مدتی عضلات کف لگن و اسفنکتر ادراری قوی و حجیم شده و توانایی کنترل و مقابله با بی اختیاری ادراری و انقباضات غیر ارادی مثانه بدست می آید.

ترجیحا پزشک یا فیزیوتراپیست لگن به بیمار کمک میکند که به شیوه صحیح این تمرین ها را انجام دهد.

• کاهش وزن در افراد چاق و رفع یبوست.
• تنظیم دفعات ادرار کردن به نحوی که فرد بدون اینکه صبر کند که با داشتن احساس ادرار به دستشویی برود، با یک برنامه از قبل تنظیم شده به فواصل یک ونیم تا دوساعت یکبار به دستشویی برود و سپس تدریجا این فواصل را زیاد کند تا نهایتا پس از 3 ماه فواصل بین دو بار ادرارکردن به سه ساعت یکبار برسد.
• آموزش تاخیر در تخلیه ادرارو تحمل آن در زمان احساس فوریت شدید ادرار: در این شیوه ابتدا با تاخیرهای کوتاه در حد چند دقیقه شروع میشود و تدریجا افزایش می یابد. البته این شیوه زمانی موفقیت آمیز است که با انجام تمرینات لگنی قدرت اسفنکتر ادراری افزایش یافته باشد.
• تنظیم مایعات مصرفی بسته به حد نیاز افراد و عدم مصرف مایعات محرک کافئین دار (مثل چای و قهوه ) و الکل و ادویه جات.

دارودرمانی:

داروهایی که جهت درمان مثانه بیش فعال استفاده میشوند عمدتا باعث کاهش انقباضات غیر ارادی مثانه میشوند مانند تولترودین ، اکسی بوتینین ، سولیفناسین. عارضه جانبی اصلی آنها تاری دید ، خشکی دهان و یبوست است.

تزریق دارو به داخل مثانه در موارد مقاوم به درمان های خوراکی:

قدم دوم درمان دارویی در صورتیکه بیمار به درمان های خوراکی پاسخ ندهد ، تزریق دارو به داخل مثانه است .داروی مورد تایید جهت تزریق به داخل مثانه بوتاکس است. این ماده یک نوع پروتئین است و از باکتری عامل بیماری بوتولیسم تهیه میگردد. این دارو با دزضعیف مستقیما بوسیله یک سوزن مخصوص بداخل عضله مثانه تزریق میشود و با ایجاد یک فلج نسبی در عضله مثانه مانع از بروز انقباضات غیر ارادی در مثانه میگردد. این دارو بویژه در افرادی که بی اختیاری فوریتی شدید داشته و به درمان دارویی پاسخ خوبی نمیدهند مفید است. این دارو نیاز به تکرار در فواصل زمانی مشخص دارد.

تحریک عصبی:

در این شیوه دستگاهی مانند پیس میکر (pace maker) شبیه به یک سیم نازک که با یک ژنراتور باتری دار در ارتباط است در مجاورت عصب نخاعی ساکرال (در قسمت نزدیک به انتهای ستون فقرات )که تنظیم کننده انقباضات مثانه است قرار میگیرد.این دستگاه با تولید ایمپالس های الکتریکی (که در واقع ایمپالس های عصبی به مثانه را تنظیم میکند ) باعث بهبود علایم بیش فعالی مثانه میشود.البته کارگذاشتن این دستگاه زیر پوست ابتدا بصورت موقت انجام میگیرد و پس از چند هفته در صورت رضایت بیمار بصورت دائمی کار گذاشته میشود. این دستگاه بسیار گران بوده و فقط در مراکز خاص قابل انجام است.

جراحی:

جراحی برای مثانه بیش فعال منحصرا در بیمارانی انجام میشود که علائم بسیار شدید و آزار دهنده داشته و به سایر شیوه های درمانی مقاوم بوده اند. در این جراحی ها یک قسمت روده جهت افزایش ظرفیت مثانه به مثانه پیوند میشود و حجم مثانه به طریق افزایش می یابد.